Rwanie bzu
Narwali bzu, naszarpali,
Nadarli go, natargali,
Nanieśli świeżego, mokrego,
Białego i tego bzowego.
Liści tam – rwetes, olśnienie,
Kwiecia – gąszcz, zatrzęsienie,
Pachnie kropliste po uszy
I ptak się wśród zawieruszył.
Jak rwali zacietrzewieni
W rozgardiaszu zieleni,
To się narwany więzień
Wtrzepotał, wplątał w gałęzie.
Śmiechem się bez zanosi:
A kto cię tutaj prosił?
A on, zieleń śpiewając,
Zarośla ćwierkiem zrosił.
Głowę w bzy – na stracenie,
W szalejące więzienie,
W zapach, w perły i dreszcze!
Rwijcie, nieście mi jeszcze!
Julian Tuwim.
Lilaki to jedne z najbardziej popularnych krzewów ozdobnych w naszych ogrodach. Pochodzą rejonu z Bliskiego Wschodu i Bałkanów. Do Europy Środkowej trafiły z Turcji w połowie XVI wieku, podczas gdy za sprawą Arabów na Półwyspie Iberyjskim pojawiły się jeszcze wcześniej. Jednak ogólnoeuropejska moda na te krzewy zapanowała dopiero w XIX wieku. W ciągu ostatnich dwustu lat wyhodowano tysiące odmian o kwiatach w odcieniach lila, bordowych, niebieskich, białych, fioletowych czy chociażby różowych. Wśród hodowców tych pięknych i niebiańsko pachnących krzewów prym wiedli Francuzi (odmiany Madame lemoine czy Masena), Rosjanie (Krasawica Moskwy) a także Polacy (takie odmiany jak Lutescens, Profesor Piotr Hoser czy Mickiewicz).
Popularny w przydomowych ogródkach dziki bez turecki (Lilak turecki) to odmiana łatwa w uprawie. Zadowoli się niezbyt żyzną glebą oraz słonecznym stanowiskiem. Jest odporny na mrozy, susze i łatwo aklimatyzuje się po przesadzeniu. Szlachetne odmiany lilaków są już nieco bardziej wymagające. Potrzebują żyznej gleby o odczynie obojętnym lub lekko zasadowym (ziemi odchwaszczonej i odpowiednio nawadnianej) oraz regularnego przycinania po kwitnieniu, przed zawiązywaniem się nasion, które mogłyby osłabić roślinę. Należy pamiętać jednak o tym, aby nie przycinać ich zbyt późno. Lilaki zawiązują pąki kwiatowe latem i jeśli je utniemy, w przyszłym roku nie zakwitną. Co kilka lat warto także usunąć stare i nadmiernie zagęszczające krzew pędy. Lilaki nawozi się przeważnie raz w roku – po kwitnieniu. Należy użyć do tego celu nawozu wieloskładnikowego. Warto pamiętać, że zbyt obfite nawożenie (zwłaszcza nawozami azotowymi) może doprowadzić lilaki do silnego rozrostu, ale zahamować w efekcie końcowym wytwarzanie kwiatostanów. W naszym klimacie krzewy osiągają wysokość od 1,5 (Lilak drobnolistny) do 7 metrów wysokości (lilak pospolity). Mogą być sadzone pojedynczo, w grupach lub być wykorzystywane do tworzenia nieformowanych lub formowanych żywopłotów. Kwiatostany lilaka pospolitego mogą być wykorzystywane zarówno jako kwiaty cięte prezentowane samodzielnie jak i w kompozycjach florystycznych.
Poza walorami estetycznymi i zapachowymi, liście i kwiaty lilaka mają także liczne właściwości prozdrowotne. Działają m.in. przeciwgorączkowo i przeciwzapalnie, oczyszczają płuca i oskrzela, redukują kaszel ból gardła, pomagają przy ostrych biegunkach oraz działają wspomagająco przy leczeniu chorób skórnych i trudno gojących się ran. Największa w Polsce kolekcja lilaków znajduje się w należącym do Instytutu Dendrologii Polskiej Akademii Nauk Arboretum w Kórniku koło Poznania. Można tutaj przeróżne gatunki botaniczne i mieszańce, lilaki karpackie czy lilaki Meyera. Arboretum zdobi również wiele odmian ogrodowych bzu tureckiego. Kto jednak nie może wybrać się tej wiosny do Kórnika, powinien odwiedzić swój lokalny Ogród Botaniczny. W Warszawie piękną aleją lilaków może poszczycić się Ogród Botaniczny Uniwersytetu Warszawskiego. Wciąż kwitnące lilaki można znaleźć także w Ogrodzie Botanicznym PAN w Powsinie.
